10 km yükseklikte 250 km hızla esen jet rüzgarları!
Bu yazımda jet rüzgarları hakkında biraz bilgi vereceğim.
Jet rüzgarı nedir? Jet rüzgarları esmese ne olur? Bize faydaları ve zararları
nelerdir bunları irdeleyeceğiz. Tabii bunu Bilim ve Teknik Dergisi 2012 Ağustos
sayısındaki Kadir Demircan’ın yazısından faydalanarak hazırladığım özetle
yapacağım.
Bir nehir gibi Dünya’nın çevresinde batıdan doğuya doğru
ortalama 250 km hızla esen hava akımlarına jet akıntısı adı veriliyor. Bu hız
neredeyse yarış otomobillerinin hızına denktir. Jet akıntıları, atmosferin 8-12
km yükseklikteki troposfer, ve stratosfer tabakalarının sınırında oluşuyor.
Troposferde yükseklikle beraber sıcaklık düşerken stratosferde bunun tersi olur.
Yani yükseklikle beraber sıcaklık artar. Akıntıların buradaki sıcaklık farkı
nedeniyle oluştuğu düşünülüyor.
Hava nehirlerinin sırları henüz tam olarak ortaya
çıkarılamadı. Okulda şöyle öğrenmiştik; atmosfer Dünya’nın çevresini sarmalayan
bir gaz tabakasıdır. Yaklaşık %78’i azottan, %20,5’i oksijenden, %0,93’ü
argondan, %1’i su buharından kalanı da başka bazı gazların karışımından oluşur.
Ancak sonraki gelişmeler gösterdi ki iş bu kadar basit değil. Havakürenin
birçok tabakası ve bu tabakalar arasında da karmaşık ilişkiler var. Nemiyle,
rüzgarıyla, akıntısıyla, yıldırımı ve şimşeğiyle yüzlerce meteoroloji olayı
meydana geliyor. Her birinin kendine özel görevi olduğu gibi diğerleri ile de
ilişkisi var. Küçük bir dengesizlik büyük sorunlar doğuruyor.
İnsanların çevreye ve atmosfere verdiği zararlar jet
akıntılarının doğal çevirimini etkileyerek iklim üzerinde etkili oluyor. 2000
ve 2007 yıllarında İngiltere’de meydana gelen sel felaketlerine jet
akıntılarındaki düzensizliğin sebep olduğu bildirildi. 1975-1989 yılları
arasında Dünyamızda 171 kasırga olurken, 1990-2004 yılları arasında 269 kasırga
olmuş.
JET RÜZGARLARI NASIL OLUŞUR?
Koca gezegenlerin, atmosferin nem oranı, rüzgarların hızı ve
rotası nasıl ayarlanıyor? Küçük bir odanın nemini bile ayarlamak çok zorken ya
da birçok laboratuvarda higrometre kullanılarak bu iş zar zor yapılırken
koskoca gezegenlerde bu nasıl oluyor da sorunsuzca halloluyor? Bunlar çözülmeyi
bekleyen sorular. Tıpkı bir nehir gibi Dünya’nın çevresinde batıdan doğuya
doğru dolaşan, hızlı bir tren kadar süratli esen bu akıntı nasıl meydana
geliyor? Güney yarımküredeki sıcak hava kütlesinin, Kuzey yarımküredeki soğuk
hava kütlesi ile karşılaşmasıyla sıcaklık ve basınç farkı oluşur. Bu basınç
farklılığı yüksek hızlı rüzgarların oluşmasındaki faktörlerden biri. Sıcak ve
soğuk hava kütleleri çarpışınca polar ve tropikaltı jet akıntıları oluşur.
Dünyanın batıdan doğuya dönmesi ve atmosferin ısınması da oluşum mekanizmasında
etkili. Dünya dönmeseydi jet akıntıları oluşmazdı.
BU RÜZGARLAR ESMESE NE OLUR?
Dünya batıdan doğuya, jet akıntıları da Dünya gibi batıdan doğuya doğru ilerler. 8-10 bin kilometre üzerimizde bu dev hava akıntıları havanın
temizlenmesinde, sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karışmasında, iklim ve hava
şartlarının oluşmasında önemli görevler yerine getiriyor. Bu rüzgarlar esmese
ne olur? Havanın içindeki gazlar yavaş yavaş çözülerek birbirinden ayrılır ve
atmosfer de alt üst olur. Bu akıntıların düzenlerinin bozulması büyük
felaketlere yol açabilir. Mesela toz fırtınalarının oluşumunda jet
rüzgarlarının etkisinin olduğu biliniyor.
Ayrıca jet rüzgarları gelecekte temiz enerji elde etmek için
güzel bir yol. Dünya’nın yakıt rezervleri, örneğin kömür ve petrol tükense de
jet akıntılarından elde edilecek elektrik enerjisi, enerji ihtiyacımızı
karşılayabilir. Uçurtma tarzında hazırlanan bir rüzgar türbinini jet
akıntılarına yerleştirerek, türbine bağlı jeneratörlerden elektrik üretme
çalışmaları devam ediyor. Araştırmacılara göre enerjinin %1’i bu şekilde
yakalanabilirse, elde edilen enerjinin tüm Dünya’ya yetecek miktarda olacağı hesaplanıyor.
Görüldüğü gibi üzerimizde yarış otomobilleri kadar hızla
ilerleyen, geleceğin enerji ihtiyacını karşılama kapasitesine sahip jet
akıntıları hava dengesinin sağlanması, bulutların taşınması, daha az yakıtla
daha az seyahat gibi –ve şimdilik daha bilemediğimiz- birçok işte bizlere fayda
sağlıyor.
Havanın bu dev kütleli gizemli rüzgarları sıcak tropik
bölgelerden soğuk kutuplara doğru eserek enerji akışında önemli rol oynuyor, bizlerin
uygun atmosferik koşularda yaşamasına yardımcı oluyor. Meteoroloji, enerji ve
kozmoloji gibi alanlarda gelecekte yapılacak bilimsel araştırmalarla jet
akıntıları günlük hayatımızda da iyice etkisini gösterecektir. Belki de yakın
gelecekte hava raporlarında artık jet rüzgarlarına da yer verilir.
Dünyada ulaşılabilecek en kolay şey; enerji. Ama ne yazık ki fiyatı en pahalı olan şeyde enerji. Nikolas Teslanın bir projesi vardı. Yer çekimi kuvvetini enerjiye dönüştürmeyle alakalı. Ama gerçekleştiremedi, gerçekleştirmediler. Bugün ucuz enerji olsa; dünya devi carteller iflas eder. Dünyayı hala petrole, petrolü de siyasi, askeri ve ekonomik güç için kullanıp insanları kendilerine mecbur ediyorlar. Bu hırs yüzünden tarih kitapları hep; kan, gözyaşı ve barutla dolu...Güzel yazı
YanıtlaSilRapolyon
Düşünceleriniz çok çok değerli, hele ki böyle katkı sağlayan bilgi içerikli yorumlar çok çok daha fazla değerli. Teşekkürlerimi sunuyorum...
YanıtlaSilBu jet rüzgarlarının bir haritası varmı???
YanıtlaSil