10 km yükseklikte 250 km hızla esen jet rüzgarları!


Bu yazımda jet rüzgarları hakkında biraz bilgi vereceğim. Jet rüzgarı nedir? Jet rüzgarları esmese ne olur? Bize faydaları ve zararları nelerdir bunları irdeleyeceğiz. Tabii bunu Bilim ve Teknik Dergisi 2012 Ağustos sayısındaki Kadir Demircan’ın yazısından faydalanarak hazırladığım özetle yapacağım.

Bir nehir gibi Dünya’nın çevresinde batıdan doğuya doğru ortalama 250 km hızla esen hava akımlarına jet akıntısı adı veriliyor. Bu hız neredeyse yarış otomobillerinin hızına denktir. Jet akıntıları, atmosferin 8-12 km yükseklikteki troposfer, ve stratosfer tabakalarının sınırında oluşuyor. Troposferde yükseklikle beraber sıcaklık düşerken stratosferde bunun tersi olur. Yani yükseklikle beraber sıcaklık artar. Akıntıların buradaki sıcaklık farkı nedeniyle oluştuğu düşünülüyor.  

Hava nehirlerinin sırları henüz tam olarak ortaya çıkarılamadı. Okulda şöyle öğrenmiştik; atmosfer Dünya’nın çevresini sarmalayan bir gaz tabakasıdır. Yaklaşık %78’i azottan, %20,5’i oksijenden, %0,93’ü argondan, %1’i su buharından kalanı da başka bazı gazların karışımından oluşur. Ancak sonraki gelişmeler gösterdi ki iş bu kadar basit değil. Havakürenin birçok tabakası ve bu tabakalar arasında da karmaşık ilişkiler var. Nemiyle, rüzgarıyla, akıntısıyla, yıldırımı ve şimşeğiyle yüzlerce meteoroloji olayı meydana geliyor. Her birinin kendine özel görevi olduğu gibi diğerleri ile de ilişkisi var. Küçük bir dengesizlik büyük sorunlar doğuruyor.
İnsanların çevreye ve atmosfere verdiği zararlar jet akıntılarının doğal çevirimini etkileyerek iklim üzerinde etkili oluyor. 2000 ve 2007 yıllarında İngiltere’de meydana gelen sel felaketlerine jet akıntılarındaki düzensizliğin sebep olduğu bildirildi. 1975-1989 yılları arasında Dünyamızda 171 kasırga olurken, 1990-2004 yılları arasında 269 kasırga olmuş.

JET RÜZGARLARI NASIL OLUŞUR?

Koca gezegenlerin, atmosferin nem oranı, rüzgarların hızı ve rotası nasıl ayarlanıyor? Küçük bir odanın nemini bile ayarlamak çok zorken ya da birçok laboratuvarda higrometre kullanılarak bu iş zar zor yapılırken koskoca gezegenlerde bu nasıl oluyor da sorunsuzca halloluyor? Bunlar çözülmeyi bekleyen sorular. Tıpkı bir nehir gibi Dünya’nın çevresinde batıdan doğuya doğru dolaşan, hızlı bir tren kadar süratli esen bu akıntı nasıl meydana geliyor? Güney yarımküredeki sıcak hava kütlesinin, Kuzey yarımküredeki soğuk hava kütlesi ile karşılaşmasıyla sıcaklık ve basınç farkı oluşur. Bu basınç farklılığı yüksek hızlı rüzgarların oluşmasındaki faktörlerden biri. Sıcak ve soğuk hava kütleleri çarpışınca polar ve tropikaltı jet akıntıları oluşur. Dünyanın batıdan doğuya dönmesi ve atmosferin ısınması da oluşum mekanizmasında etkili. Dünya dönmeseydi jet akıntıları oluşmazdı.

BU RÜZGARLAR ESMESE NE OLUR?

Dünya batıdan doğuya, jet akıntıları da Dünya gibi batıdan doğuya doğru ilerler. 8-10 bin kilometre üzerimizde bu dev hava akıntıları havanın temizlenmesinde, sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karışmasında, iklim ve hava şartlarının oluşmasında önemli görevler yerine getiriyor. Bu rüzgarlar esmese ne olur? Havanın içindeki gazlar yavaş yavaş çözülerek birbirinden ayrılır ve atmosfer de alt üst olur. Bu akıntıların düzenlerinin bozulması büyük felaketlere yol açabilir. Mesela toz fırtınalarının oluşumunda jet rüzgarlarının etkisinin olduğu biliniyor.
Ayrıca jet rüzgarları gelecekte temiz enerji elde etmek için güzel bir yol. Dünya’nın yakıt rezervleri, örneğin kömür ve petrol tükense de jet akıntılarından elde edilecek elektrik enerjisi, enerji ihtiyacımızı karşılayabilir. Uçurtma tarzında hazırlanan bir rüzgar türbinini jet akıntılarına yerleştirerek, türbine bağlı jeneratörlerden elektrik üretme çalışmaları devam ediyor. Araştırmacılara göre enerjinin %1’i bu şekilde yakalanabilirse, elde edilen enerjinin tüm Dünya’ya yetecek miktarda olacağı hesaplanıyor.

Görüldüğü gibi üzerimizde yarış otomobilleri kadar hızla ilerleyen, geleceğin enerji ihtiyacını karşılama kapasitesine sahip jet akıntıları hava dengesinin sağlanması, bulutların taşınması, daha az yakıtla daha az seyahat gibi –ve şimdilik daha bilemediğimiz- birçok işte bizlere fayda sağlıyor.

Havanın bu dev kütleli gizemli rüzgarları sıcak tropik bölgelerden soğuk kutuplara doğru eserek enerji akışında önemli rol oynuyor, bizlerin uygun atmosferik koşularda yaşamasına yardımcı oluyor. Meteoroloji, enerji ve kozmoloji gibi alanlarda gelecekte yapılacak bilimsel araştırmalarla jet akıntıları günlük hayatımızda da iyice etkisini gösterecektir. Belki de yakın gelecekte hava raporlarında artık jet rüzgarlarına da yer verilir. 

Yorumlar

  1. Dünyada ulaşılabilecek en kolay şey; enerji. Ama ne yazık ki fiyatı en pahalı olan şeyde enerji. Nikolas Teslanın bir projesi vardı. Yer çekimi kuvvetini enerjiye dönüştürmeyle alakalı. Ama gerçekleştiremedi, gerçekleştirmediler. Bugün ucuz enerji olsa; dünya devi carteller iflas eder. Dünyayı hala petrole, petrolü de siyasi, askeri ve ekonomik güç için kullanıp insanları kendilerine mecbur ediyorlar. Bu hırs yüzünden tarih kitapları hep; kan, gözyaşı ve barutla dolu...Güzel yazı
    Rapolyon

    YanıtlaSil
  2. Düşünceleriniz çok çok değerli, hele ki böyle katkı sağlayan bilgi içerikli yorumlar çok çok daha fazla değerli. Teşekkürlerimi sunuyorum...

    YanıtlaSil
  3. Bu jet rüzgarlarının bir haritası varmı???

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Termodinamiğin ikinci yasası: Entropi nedir?

Işık saçan canlılar: Biyolojik Işıldama